GEDİZ DELTASI’NIN HOLOSEN PALEOCOĞRAFYASI VE PANAZTEPE’NİN JEOARKEOLOJİSİ

Bu tez çalışması, Panaztepe Kazı Projesi kapsamında yürütülmekte olan paleocoğrafya araştırmalarının 2019-2023 yılları arasındaki sondaj ve saha çalışmalarına dayanarak hazırlanmıştır. Çalışma özellikle 28 yıllık paleocoğrafya çalışmalarının sağladığı verilerin ışığında Gediz Deltası’nın bütünüyle ele alınmasıyla başlamıştır. Panaztepe antik kenti çevresinde yaşamış eski kültürlere mensup insanların değişen doğal çevreleriyle ilişkilerinin en az 7000 yıllık bir geçmişte aydınlatılması hedeflenmiştir. İnsanların çevreleriyle ilişkilerinin ele alındığı jeoarkeoloji araştırmaları için önce paleocoğrafya koşullarının anlaşılması amaçlanmıştır. Bunun yapılabilmesi amacıyla tezin ilk bölümünde Gediz Deltası çevresinin fiziki coğrafya özelllikleri ele alınmıştır. İkinci bölümde, Gediz Deltası’nın Holosen doğal çevre değişmeleri ele alınmış ve daha sonra değişen doğal çevredeki insanın etkinlikleri Yeni Kazı Alanı ve Liman Kent kazı alanlarının çevresine odaklanarak değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında 23 delgi sondaj yapılarak bunların; tane boyutu, kalsimetre, element ve mikrofosil analizleri de gerçekleştirilmiştir. Eldeki verilerin ışığında Panaztepe kazıları çevresinde özellikle üç profil üzerinde yoğunlaşarak paleocoğrafya ve jeoarkeoloji yorumları yapılmıştır. Deltanın derin sondajlarının log bilgileri toplanarak paleocoğrafya kesitleri hazırlanmış ve Pleyistosen başlarından itibaren delta alanında biriken alüvyal dolgunun katmanları belirlenmeye çalışılmıştır. Holosen dolgularında yapılan sondajların sonucunda Gediz Deltası’nın son 7000 yıldaki doğal ortam ve 6 evreye ait iv kıyı çizgisi değişmeleri ortaya konulmuştur. Maltepe Sırtları’nın GÖ 7000-5500 yılları arasında bir ada olduğu, 5000 yıl önce tamamen karaya bağlanarak bir yarımadaya dönüştüğü saptanmıştır. Bununla birlikte Yeni Kazı Alanı’nında geçmişi Kalkolitik Döneme kadar inen bir yerleşim yeri ve doğal sedimanlar içindeki kültür katmanları belirlenmiştir. Paleocoğrafya araştırması ile Liman Kent’in bir liman özelliğine sahip olmadığı anlaşılmıştır. Daha çok bir balıkçı barınağı olabileceği ön plana çıkmıştır. Limanın Maltepe Sırtları’nın eteklerinde farklı yerlerde aranması gerektiği düşünülmüştür. Böylelikle, paleocoğrafya-jeoarkeoloji çalışmalarımız, Yeni Kazı Alanı’nda kazıların başlamasına katkı sağlayarak ve arkeolojik soruları yanıtlayarak Panaztepe kazı projesine önemli destekler vermiştir.