DOSTLUKTAN DÜŞMANLIĞA SOVYETLER BİRLİĞİ – TÜRKİYE İLİŞKİLERİ (1919-1945): NEOKLASİK REALİST BİR İNCELEME

Birinci Dünya Savaşı sonrasında iyi başlayan Türk – Sovyet ilişkileri, İkinci Dünya Savaşı sonrasında düşmanlığa evrilmiştir. İki savaş arasında ilişkilerin bu denli değişmesini ele alan bu tez, “1919 – 1945 yılları arasında Sovyetler Birliği – Türkiye ilişkileri neden dostluktan rekabete/düşmanlığa doğru değişmiştir?” araştırma sorusuna alternatif bir yanıt aramaktadır. Literatürde çokça kez cevaplanan bu araştırma sorusu, İkinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan Soğuk Savaş döneminden ve uluslararası sistemden etkilenerek cevaplanmıştır. Bugüne kadar Türk – Sovyet ilişkilerinin bozulma sebebi baskın literatür ve resmi tarih yazımı tarafından ‘Sovyet talepleri’ üzerinden okunmuştur. Bu çalışma ise hem vermiş olduğu yanıtla hem de teorik çerçevesi ile literatürdeki eserlerden ayrılmaktadır. Türk – Sovyet ilişkilerini eleştirel bir şekilde ele alan bu çalışmanın, bağımlı değişkeni değişen Türk – Sovyet ilişkileri iken bağımsız değişkeni Atatürk sonrası İnönü ve yönetimidir. Bağımsız değişkenin oluşturulma aşamasında neoklasik realizmin ara değişkenlerinden yararlanılmıştır. Dış politikanın oluşturulmasında önemli bir yer tutan bu ara değişkenlerden, bireylerin (özellikle lider ve yürütme erkinin) algıları, fikirleri ve inançları ara değişkeni, bu çalışmanın bağımsız değişkeninin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Bağımlı ve bağımsız değişken ile “1919 – 1945 yılları arasında Sovyetler Birliği –Türkiye ilişkileri, İnönü ve yönetiminin algıları, fikirleri ve inançları sebebiyledostluktan rekabete/düşmanlığa doğru değişmiştir.” hipotezi oluşturulmuştur. iv Dolayısıyla tezin amacı bu hipotezi test edip, İnönü ve yönetiminin Türk – Sovyet ilişkilerinin bozulması üzerindeki etkisini tespit etmektir. Bu etki ampirik bölümde 1939 – 1945 yılları arasında Türkiye’nin Sovyetler Birliği aleyhinde aldığı kararlar ve uyguladığı politikalar incelenerek altı başlık üzerinden açıklanmıştır. İlgili başlıklarda başlıca birincil kaynaklar olmak üzere nitel ve nicel metin analizleri yapılarak İnönü ve yönetiminin Sovyetler Birliği’ne olan tutumları analiz edilmiştir.