İŞRÂKÎ DÜŞÜNCEDE KÖTÜLÜK PROBLEMİ

İşrâkîlik; Arapça kökenli bir kelime olan ve aydınlanmayı ifade eden işrâk kavramından hareketle bilginin kaynağının elde edilmesinde keşf, zevk ve hads metotlarını kullanarak irfân geleneğine bağlı kalanları ifade eden, Meşşâîlikten ayrı olan İslam düşünce ekolüne verilen isimdir. İslam felsefesi denildiğinde öncelikli olarak Fârâbî (ö. 339/950), İbn Sînâ (ö. 428/1037) ve İbn Rüşd (ö. 520/1126) gibi önemli isimlerin yer aldığı Meşşâîlik akla gelmektedir. Fakat İşrâkîlik, İslam felsefesi düşünüldüğünde Meşşâîlik kadar önemli sayılması gereken bir ekoldür. 12. yy. da yaşamış olan Şeyhü’l-İşrâk olarak bilinen Şihabuddin Yahya İbn Habbaş İbn Emirek Ebu’l-Fütuh es-Sühreverdî el-Maktûl, İslam düşüncesinde bu ekolü sistematik hale getirmiştir. Es-Sühreverdî el-Maktûl olarak anılan düşünür, bu ekolü sistemleştirirken ortaya koyduğu görüşler bağlamında, Antik Yunan filozofu Aristo’nun (ö. MÖ 322) rasyonalizminin derin etkisi altında kalmalarından dolayı Meşşâî geleneğini eleştirmekte ve ortaya koydukları görüşlerin birçok alanda yanlış olduğunu savunmaktadır. Bu bağlamda kendine has bir yol izleyen Sühreverdî, kullanmış olduğu kavramlarla da İslam düşünce geleneği içerisinde farklılığını ortaya koymaktadır. Tanrı’nın yokluğunu savunanların en önemli argümanlarından biri olan kötülük, tarih içerisinde her dönemde tartışılagelmiş bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Kötülük probleminin ortaya çıkardığı cevap verilmesi gereken birçok soru ve sorun mevcuttur. Bunlar, Tanrı ve ona ait sıfatların hâdis olan mevcudat ile ilişkilendirmesine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. İslam düşüncesi içerisinde önemli iv bir yeri olan ve Sühreverdî’nin görüşleri üzerine bina edilen İşrâkîlik sistemine bütüncül olarak bakıldığında en temelde nur kavramı karşımıza çıkmaktadır. Tamamen nur kavramı üzerine bina edilen İşrâkî düşüncenin kötülük problemine yaklaşımlarını ve cevaplarını ortaya koymaya çalışacağız. Bunu yaparken öncelikli olarak Sühreverdî’ye ait olan sembolik hikayelerdeki kötülük kavramı ile ilgili kullanımlar sunulacaktır. Daha sonra İşrâkîlerin bu probleme bakış açısını genel olarak kabul gören metafiziksel, fiziksel ve ahlakî kötülük tasnifine bağlı kalarak sunacağız. Bu konuları işlerken, İşrâkî ekolün kötülük problemine yaklaşımlarında Meşşâîler ile arasındaki benzer ve farklı yönlerini ortaya çıkarmaya çalışacağız.