ACİL SERVİSTE YAŞANAN ETİK SORUNLAR: GÖZLEMSEL BİR ÇALIŞMA

Amaç: Araştırma, Acil Serviste yaşanan etik sorunların belirlenmesi amacı ile gözlemsel olarak gerçekleştirilmiştir. Yöntem: Araştırmanın evrenini İzmir Sağlık Bilimleri Üniversitesi Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Yetişkin Acil servisinde yaşanan etik sorunların olduğu olgular (N=28) oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini ise 1 Temmuz 2022- 31 Ekim 2022 tarihleri arasında yaşanılan etik sorunlar oluşturmuştur. Bu bağlamda ilgili tarihler arasında 24 saatlik nöbet süresince acil servisin gözlemlenmesiyle süreç yönetilmiştir. Dolayısıyla araştırmanın örneklemini acil serviste yaşanan 28 olgu oluşturmuştur. Araştırma tek aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmacı acil serviste yaşanan etik sorunları gözlemleyerek belirlemiştir. Bu bağlamda verilerin toplanmasında açık gözlem yöntemi kullanılmıştır. Araştırma verilerini, belirlenen etik sorunları “Acil Serviste Yaşanan Etik Sorunlar Gözlem Formu” veri toplama formuna kayıt edilmiştir. Veriler toplanırken araştırmacı da ilgili klinikte çalıştığı için hem kendi vardiyalarında hem de vardiya çıkışlarında gözlem sürecini gerçekleştirmiştir. Acil servisteki sağlık profesyonelleri birimlerinde böyle bir araştırmanın yapıldığını bilmesine karşın hangi zaman diliminde gözlemlendiklerini bilmemişlerdir. Veriler etik sorun gözlemlendikten sonra hemşire ve hekimlerin göremeyeceği bir alanda kayıt altına alınmıştır. Araştırmadan elde edilen “Etik Sorun Gözlem Formu” verileri SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for 25.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metotlar (sayı, yüzde, ortalama) kullanılmıştır. Araştırmada gözlemlenen etik sorunlar “DECIDE Etik Karar Verme Modeli” kullanılarak analiz edilmiştir. Gözlemlenen etik sorunları kapsayan olgular değerlendirilirken (Problemi tanımlama, Etik gözden geçirme, Seçenekleri belirleme, Sonuçları belirleme, Eyleme karar verme, Sonuçları değerlendirme) “DECIDE” modelini oluşturan temalar kullanılmıştır. viii Bulgular: Acil serviste yaşanan etik sorunlara en çok neden olan grubun %39,3 oranı ile hemşirelerin olduğu ve yaşanan etik sorunlarda en çok zarar gören grubun %85,7 oranı ile hastaların olduğu saptanmıştır. Acil serviste yaşanan etik soruna en çok neden olan cinsiyetin %53 ,6 oranı ile erkeklerin olduğu, acil serviste yaşanan etik sorunun yaşanıldığı saat aralığının %25,0 oranı ile (20:00-00:00) saatleri arasında gözlemlendiği, acil serviste yaşanan etik sorunların %46,4 oranı ile en çok sarı alanda yaşandığı, acil serviste yaşanan etik sorunlara %3,6 oranı ile beyaz kod verildiği saptanmıştır. Acil serviste yaşanan etik sorunların türünün %64,3 oranı ile en sık etik belirsizlik olarak yaşandığı bulunmuştur. Acil serviste yaşanan etik sorunlarda ihlal edilen etik ilkelerin %59,5 oranı ile özerklik etik ilkesinin ihlali ile oluştuğunu, acil serviste yaşanan etik sorunlarda ihlal edilen etik değerin %35,2 oranı ile insan onuru etik değerinin ihlali ve %33,3 oranı ile alturizm etik değerinin ihlali ile olduğu saptanmıştır. Etik sorunların görülmesinin en sık nedeninin hasta ile iletişime ayrılan sürenin yetersiz kalmasından dolayı olduğu, sağlık profesyonellerinin hasta ve hasta yakınları ile olan iletişimde kişisel ve kültürel değerlerinin ön planda tutup mesleki değerlerinin arka planda tutulmuş olduğu, sağlık profesyonellerinin hastaya ilişkin etik karar verme sürecinde deontolojik etik kuramına ve teleolojik etik kuramına göre etik karar verme sürecini tam olarak doğru yönetemediği, acil servisin fiziki şartlarının, sağlık profesyonellerinin iş yüklerinin fazla olmasının, acil servisin kaotik bir yapıda olmasın, acil servisin sürekli yoğun ve sirkülasyon halinde olmasının etik sorunların oluşum ihtimalini arttırdığı saptanmıştır. Sonuç: Araştırmanın sonucunda acil servislerde etik sorunların yaşandığı, etik sorunun sıklıkla etik belirsizlik olarak karşımıza çıktığı görülmüştür. Yanı sıra en sık özerklik etik ilkesinin ihlali ve insan onuru etik değeri ile alturizm etik değerinin ihlal edildiği belirlenmiştir.