HALİL B. AHMED’İN EL-CÜMEL Fİ’N-NAHV ADLI ESERİNDE MANSÛBÂT

Dilbilimcilere göre sembolik bir sistem olan dil, bir topluluğu meydana getiren bireylerin fikir ve hislerinin, o toplumda kullanılan ortak ögeler ve kaidelerden faydalanarak karşı tarafa aktarılmasında yardımcı olan çok fonksiyonlu ve gelişmiş bir araçtır. Aslında insanın insan kimliğini kazanmasında ve onunla diğer canlıların arasını ayıran temel özelliklerin en başında düşünüyor olma ve konuşuyor olma potansiyeline sahip olması gelmektedir. Düşünebilen insanın, düşündüklerini karşı tarafa aktarması da „„dil‟‟ denilen bu soyut sistem aracığıyla mümkün olabilmektedir. İster konuşma dili ister yazı dili olsun dilin ortaya çıkmasında insanların bir cemiyet halinde yaşamanın etkisi bulunmaktadır. Çünkü cemiyetin olmadığı bir ortamda insanların sosyalleşmesi, diğer insanlarla ortak bir dünya inşa etmesi, kültürel gelişimini devam ettirmesi ve hepsinden önemlisi dilin zuhur etmesi mümkün görünmemektedir. Her millet kendi dilini ve kültürünü yüzyıllar boyunca yoğurmuştur. Bir nehir misali diller akış halindedir ve sürekli değişmekle birlikte bazı unsurlar kalıcıdır. Diğer diller gibi Arap dili de tarih boyunca bu süreçten geçmiş ve geçmeye de devam etmektedir. Arap dili, dünyada en çok konuşulan ve revaçta olan diller arasında bulunmaktadır. Bu kadar yaygın olması ve kullanılmasında şüphesiz ki Kur‟an-ı Kerim‟in Arap diliyle vahyedilmesinin tesiri büyüktür. Kur‟an‟ın Arapça ile vahyedilmesi Arapçayı Müslümanlar nezdinde ayrı bir yere konumlandırılmasına etki etmiştir. Kısacası din dili olması sebebiyle Arap dilinin ses, biçim, sözdizim vb. özellikleri hakkında tarih boyunca çeşitli âlimler kalem oynatmıştır. Bunların en önemlilerinden biri Halil b. Ahmed‟dir (ö. 175). Arap diline hizmet hususunda Halil b. Ahmed‟in rolü tartışılmazdır. Kur‟an-ı Kerim‟in harekelenmesi, sözlük çalışmalarının yapılması, arûz ilminin keşfedilmesi, musîkî alanında çalışmaların yapılması, Arapçada harflerin taşıdığı anlamlar üzerinde çalışmaların yapılması ve Arapça dilbilgisinin geliştirilmesi ve sistemleştirilmesi Halil b. Ahmed‟in üstlendiği görevlerden en önemlileridir. Halil b. Ahmed, bu konularla ilgili çeşitli eserler telif etmiştir. Arap nahviyle ilgili ele aldığı el-Cümel fi‟n-Nahv adlı eserinde Arap dili gramerinin tümünü -ki bu yüzden el-Cümel ismini almıştır- sistematik bir şekilde ayrı başlıklar halinde ele almıştır. Bu başlıklardan ilki olan vücûhu‟n-nasb ana başlığı altında elli bir alt başlık halinde işlediği mansûbât kısmı çalışmamızın ana konusunu oluşturmaktadır.