VELÂYETNÂMELERDE YOL VE YOLCULUK: HALK BİLİMİ VE TASAVVUF BAĞLAMINDA KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Veli kültü etrafında şekillenen, velilerin gösterdikleri olağanüstü hâl ve durumları anlatan eserler olan velâyetnâmeler; içerisinde oluştukları inanç sisteminin anlam dünyasını ve geleneksel kodlarını yansıtmalarının yanında ihtiva ettiği kültürel, edebî, tasavvufi ve tarihî unsurlarla Türk kültürü için zengin birer kaynak niteliğindedir. Bu tezin amacı, “sır” dili anlayışı etrafında şekillenen ezoterik bir yapıya sahip Alevi inanç sisteminin mitik ve tasavvufi anlayışından doğan velâyetnâmelerdeki yol/yolculuk kavramları üzerinden sembolik bir okuma yapmak ve bu sayede velâyetnâmelerin kendine has ezoterik ve mistik dilinin anlaşılabilirliğine katkı sağlamaktır. Bu doğrultuda tezde; yol ve yolculuk kavramları mitoloji, edebiyat, din-tasavvuf, felsefe gibi birçok farklı bağlamda incelenmiş, velâyetnâmelerde bu kavramların hangi bağlamlarda yer aldığı ve inanç sistemine hangi noktalarda katkı sağladığı üzerinde durulmuştur. Velilerin zahiri ve batıni düzlemdeki yolculukları işlevsel, psikanalitik, sembolik ve tasavvufi açıdan ele alınmıştır. Bunların yanı sıra devir nazariyesi ve velâyet teorisi gibi inanç sisteminin yaratılışa dair mitik tasarıları da birer ezoterik yolculuk olarak kabul edilerek çalışmaya dâhil edilmiştir. Velâyetnâmelerdeki zahiri ve batıni boyutlarda, aşkın ve içkin düzlemlerdeki tüm bu yolculuklar karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Yol ve yolculuğun, velâyetnâmelerin anlam dünyasının ortaya konmasında, sembolik bir düzlem olarak kullanıldığı görülmüştür.