MEMLÛK DEVLETİ’NDE BAŞKADILIK

Kadılık müessesesinin kurumsallaşma süreci Hz. Peygamber döneminde başlamış ve zaman içerisinde çeşitli değişim ve dönüşümlerle gelişimini sürdürmüştür. Kadılık ve buna bağlı olarak ortaya çıkan kadılkudatlık (başkadılık) müessesesi ilk olarak Abbâsîler döneminde ihdas edilmiştir. Başkadılık müessesesi ile ilgili en önemli değişiklik Memlûkler döneminde yaşanmıştır. Sultan Baybars, Memlûk hukuk sisteminde yeni bir uygulama geliştirerek daha önce örneğine rastlanılmamış bir adlî teşkilâtlanma sistemini yürürlüğe koymuştur. 1265 yılında uygulanan Dört Başkadılık sisteminde Sultan Baybars, başkent Kahire’de her Sünni mezhep için birer başkadı tayin etmiştir. Dört Başkadılık sisteminin kurucusu olan Memlûkler, Sultan Baybars’ın yapmış olduğu bu yeni adlî yapılanmayla başkadılık müessesesine yeni bir soluk getirmişlerdir. Sultan Baybars, bununla da yetinmeyerek adlî sistemde hızlı bir teşkilatlanmaya giderek Dört Başkadılık sistemini başkent Kahire’nin ardından ülkenin en büyük ve stratejik şehirleri olan Dımaşk, Halep, İskenderiye ve Trablus’da da sistematik bir şekilde uygulamıştır. Bu tezde, Sultan Baybars tafından 1265 yılında başlatılan Dört Başkadılık sistemi, Kahire, Dımaşk, Halep, İskenderiye ve Trablus başkadılıklarının oluşum ve gelişim safhaları; başkadıların tayin-azil gerekçeleri, hilʿat törenleri ve görev alanları ele alınmaktadır.