TIBBİ ATIK YÖNETİMİNDE DÖNGÜSEL GEÇİŞİN YOL HARİTASI

Dünya nüfusunun ve yaşlanma oranlarının giderek artan etkisiyle oluşan sağlık hizmeti ihtiyaçlarındaki artışlar, sağlık yönetiminin tıbbi atık boyutunun sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesini gerektirmiştir. Mevcut duruma ek olarak dünyadaki tüm sektörleri benzeri görülmemiş bir şekilde etkileyebilen salgın ve afetler gibi durumlarda, toplumları enfeksiyondan korunmak için tüm önlemlerin alınması, aşırı şekilde artan tıbbi atıkların kontrolü çok önemli hale gelmiştir. Tıbbi atıkların yönetimi ise geleneksel yani doğrusal yöntemler yerine daha çevreci ve sürdürülebilir olan döngüsel sistemler tercih edilerek geliştirilebilecektir. Döngüsel ekonomiye odaklı yaklaşımlar için döngüsel ekonomi prensiplerinin tüm politikacılar ve yöneticiler tarafından kullanılması gerekmektedir. Bu prensiplerin uygulanmasıyla tasarım ve üretimden itibaren daha az ham madde ve ürün kullanılarak çevresel ve ekonomik kazanım sağlanabilir. Tüm tıbbi atıklar eğer geri dönüştürülemiyorsa nihai noktada enerji kazanımı sağlanabilir. Tüm sektörlerde olduğu gibi sağlık hizmetlerinde ve tıbbi atık yönetiminde çevre, enerji ve ekonomi temelli döngüsel bir anlayışa yönelme söz konusudur. Bu nedenle, yürütülen tez çalışmasının amacı tıbbi atıkların yönetim sürecinde döngüsel ekonomi prensipleriyle makro açıdan politikacılar ve yöneticiler için oluşturulabilecek döngüsel tıbbi atık yönetiminin yol haritasını tespit etmektir. Bu amacı gerçekleştirmek için oluşturulan araştırma çerçevesinin ilk adımı olan literatür taramasında kalitatif analiz kullanılarak tam metin üzerinden incelemeler yapılmış, veri kaynağı olarak ise Google Scholar, Science Direct, Scopus ve PubMed kullanılmıştır. iv Tezimizde karma bir yaklaşım kullanılarak döngüsel tıbbı atık yönetiminin boyutları uygulama adımlarıyla araştırılmıştır. Öncelikle global durum değerlendirmesi için PESTEL analizi uygulanmış, COVID-19 salgını sınırlılık olarak belirlenmiş ve salgın sonrasında döngüsel atık yönetimini yönlendirebilecek makro ortamı keşfetmek için nitel bir araç olarak kullanılmıştır. Bu sınırlılığa istinaden, tezin tamamı salgının ortaya çıkmasıyla birlikte tüm dünyayı etkisi altına alan pandemi sürecinin etkisiyle, döngüsel ekonomi ile gelişen değişimlerin tıbbi atık süreciyle nasıl ilişkilendirilebileceği boyutuyla da ele alınmıştır. Döngüsel tıbbi atık yönetimi oluşturulabilmek için PESTEL analizinin etkisiyle politika ve teknoloji odaklı senaryolar oluşturulmuştur. Oluşturulan bu senaryolar doğrultusunda yol haritası kanvası belirlenmiştir. Son olarak yürütülen bu çalışmayla sağlık hizmetlerinde tıbbi atık ve döngüsel ekonomi uygulamalarının ne aşamada olduğu tespit edilmeye çalışılmış̧, senaryolar doğrultusunda çalışmamızın nihai hedefi olan döngüsel tıbbi atık yönetimi için makro açıdan yol haritası ve her iki senaryonun optimal çıktısı olan karma senaryo adımları oluşturulmuştur. Bu yol haritası ve karma senaryo adımlarının, gelecekte hem sağlık, çevre, ekonomi gibi sektörel gelişmelere hem de akademik araştırmalara yön vereceği düşünülmüştür. Sonuç olarak tezimizin, sağlık kuruluşları yöneticilerinin ve politika yapıcıların, tıbbı atık yönetimini döngüsel olarak değiştirebilecek makro ortamı anlamalarına yardımcı olacağı değerlendirilmektedir. Elde edilen bulgulara göre, döngüsel tıbbi atık yönetiminin politik ve teknolojik odaklı karma senaryo adımlarıyla gerçekleştirilebileceği, bu durumun ise başta sağlık, çevre ve ekonomi olmak üzere tüm sektörlere etkisinin ve katkılarının olacağını göstermektedir. Bu amaçlarla uyumlu politikacıların, sağlık ve çevre yöneticilerinin döngüsel konulara önem vermesi gerektiği, tıbbi atıklar başta olmak üzere her konuda kendi yol haritalarını oluşturup döngüsel sonuçlara ulaşmasının gerekliliğini vurgulanmaktadır.