“BİZ” VE “ONLARA” CEZA DEĞERLENDİRMELERİNDE SOSYOPOLİTİK TUTUMLARIN ETKİSİ

Bu çalışmanın amacı, ceza adaleti değerlendirmelerinde yasaları ihlal eden bireylerin sosyal grup üyeliğinin ve gözlemcilerin sosyopolitik tutumlarının (sosyal baskınlık yönelimi ve sağ kanat yetkecilik) rolünü incelemektir. Tez çalışması iki çalışmadan oluşmaktadır. İlk çalışmada Ceza Tutumları Ölçeği çeviri-tersine çeviri yöntemiyle Türkçeye uyarlanmıştır. Katılımcılar (N=389) çalışmaya gönüllü olarak katılmış ve sırasıyla Ceza Tutumları, Ahlaki Temeller ve Suçlulara Yönelik Algılar ölçeklerini tamamlamışlardır. Sonuçlar ölçeğin altı boyutlu (hak etme, caydırma, hapsetme, ahlaki denge, rehabilitasyon ve onarıcı adalet) yapısının geçerlik ve güvenirliğinin Türkiye örnekleminde doğrulandığını göstermiştir. İkinci çalışmada katılımcılara (N=408) suçlunun sosyal kimliğinin etnik kimlik bakımından değişimlendiği suç senaryosu vinyeti sunulmuş, ardından ceza değerlendirmeleri ve tutumları incelenmiştir. Onarıcı adalet dışında ceza amaçları üzerinde suçlunun sosyal kategorisinin ana etkisi gözlenmezken, ahlaki denge ve onarıcı adalet tutumları üzerinde yetkecilik ve suçlunun sosyal kategorisi etkileşim göstermiştir. Suçlu dış-grup ya da etnik grup kimliği belirsiz olduğunda, yetkeciliğin ahlaki denge tutumlarını pozitif yönde yordadığı gözlenmiştir. Ayrıca dış-grup koşulunda onarıcı adalet puanları yetkecilik tarafından pozitif yordanırken, iç-grup koşulunda negatif yordanmaktadır. Ek olarak, demografik değişkenler kontrol edildiğinde, iç-grup koşulunda SBY algılanan niyetliliği negatif yönde yordamaktadır. Elde edilen bulgular kara-koyun etkisi, dış-gruplara hoşgörü ve iç-grup kayırmacılığı kuramsal çerçevesinde tartışılmıştır.