İBN HİŞÂM’A GÖRE HAZF

En az çaba yasası ve dilde ekonomiklik ilkesi gereği tüm dillerde hazif/eksilti olgusu sıkça görülmektedir. Klasik Arapça sözlüklerde “kesme, çıkarma, düzeltme ve düşürme” vb. anlamlara gelen hazif, terim olarak bir sözcüğün, bir söz öbeğinin ya da bir cümlenin çeşitli gerekçelerle düşürülmesidir. Bir başka deyişle hazif, metinde yer alan harf, kelime ve cümle gibi bir dil biriminin çeşitli nedenlerle düşürülmesidir. Bu terimin izmâr ve icâz ile de yakın bir anlam ilişkisi söz konusudur. Hazfin Arap dilindeki önemi ve yeri nedeniyle geçmişte ve günümüzde Arap dil âlimleri bu konuya büyük önem vermişler ve eserlerinde yer ayırmışlardır. Hazif konusuna büyük ilgi gösteren âlimlerden biri de "İbn Hişâm el-Ensârî" dir. Bu konuyu farklı eserlerinde dağınık bir şekilde ele alırken, “Muğni’l-Lebîb” eserinde de özellikle bu dil olgusuna dair özel bir bölüm ayırmış ve meseleyi Kur’ân âyetleri, şiir ve Arapların sözleriyle istişhâd ederek geniş bir şekilde ele almıştır. İbn Hişâm, hazif meselesinin şartlarını, kurallarını ve türlerini anlatan en bariz dil alimidir. Ona göre nahivcinin göz önünde bulundurması gereken hazif, nahiv kurallarının gerektirdiği bir meseledir. Mübtedasız bir haber veya habersiz bir mübteda, cezasız bir şart veya şartsız bir ceza, ma’tûf aleyhsiz bir ma’tûf ya da ‘âmilsiz bir mâ’mül’ün bulunması düşünülemez.