GEÇ OSMANLI DÖNEMİNDE MODERNLEŞME VE AYDIN ZÜMRENİN TESİS EDİLİŞİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme serüveni, neticede Osmanlı’da aydın zümreyi tarih sahnesine çıkaran bir süreç olmuştur. Modernleşmeyi zorunluluk olarak deneyimleyen Osmanlı devleti, modernleşmeyi hızlandırmak ve geri kalmışlığın üstesinden gelebilmek adına yüzünü Batıya çevirerek, modernleşme deneyimini Batılılaşma olarak tecrübe etmiştir. Modernleşme cereyanı başladığında ise merkezileşmeye büyük bir önem atfedilmiş, merkezileşmeyi tesis edecek olan bürokrasi güçlendirilmiştir. Gerileme döneminin önüne geçebilmek ve modernleşme maksadıyla Batının kültürüne erişebilmek adına bir aydın zümreye ihtiyaç duyulmuştur. Bu ihtiyacı karşılamak adına eğitimli bir kadro olan memur-bürokrat bir sınıf tesis edilmiştir. “Osmanlı aydını” olarak addedilecek olan bu sınıf, modernleşme hamlelerinde devletin bekasını sağlama maksadı ile reformist bir tavırla yüzünü Batıya dönmüş, felsefi ve entelektüel tefekküre mesafeli oluşu ile öznel bir modernleşme tecrübesi sağlayamamıştır. Öznel bir modernleşme tecrübesine sahip olmayan Osmanlı’nın bu dönemde devlet tarafından tesis ettiği aydın zümre de otonom bir kimliğe sahip olamamış, modernleşmeyi faydacı ve araçsalcı bir tutumla gerçekleştirmeye çalışmış, “aydın” ve “entelektüel” kavramlarının ihtiva ettiği özellikleri sergilememiştir. Ekserisini memur ve bürokratların oluşturduğu Osmanlı aydın zümresi, devletin bekasının tesisi için reformist bir tavırla faaliyet sergileyen bir bürokratik apparatus özelliği teşkil eder.