Sağlık hizmetlerinin işlem maliyeti yaklaşımı çerçevesinde incelenmesi : Aile Sağlığı Merkezleri ile Hastanelerin karşılaştırılması

Sağlık hizmetleri, başta toplum sağlığının koruması olmak üzere bireylere zamanında, nitelikli ve kaliteli olarak sunulması gereken, maliyetleri yüksek olan ve kamu bütçesine önemli ölçüde yük getiren hizmetlerdir. Bu hizmetlerin bireylere daha etkili ve yaygın olarak sunulması amacıyla giderlerin objektif ve doğru hesaplanması ile bu doğrultuda maliyetlerin azaltılması önem arz etmektedir. Sağlık kurumlarında maliyeti oluşturan önemli gider kalemlerinden birisi de işlem maliyetleridir. İşlem maliyetleri; sağlık kurumlarında hizmetlerin dışarıdan satın alınması veya kurum tarafından üretilmesi kararının verilmesi aşamasında katlanılan maliyetler ile dışarıdan satın alınması durumunda yapılan sözleşme giderlerinden oluşmaktadır. Bu maliyetleri konu alan yaklaşıma da İşlem Maliyeti Yaklaşımı denir. Bu çalışmanın amacı, birinci basamak sağlık kurumları ile ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarındaki işlem maliyetleri ile sağlık hizmetlerinde maliyetleri büyük ölçüde etkileyen personel giderleri ve sermaye giderlerine ilişkin basamaklar arasındaki farklılıkların saptanarak karşılaştırılmasıdır. Bu bağlamda maliyetlerin azaltılabilmesi için hangi basamaktaki sağlık kuruluşlarına önem ve öncelik verilmesinin belirlenmesidir. Çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini, İzmir ili birinci basamak sağlık kurumlarından olan 1270 Aile Sağlığı Merkezi ile İzmir Güney ve Kuzey Kamu Sekreterliklerine bağlı 32 ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşları arasından İzmir Güney Kamu Sekreterliği’ne
bağlı hizmet veren 16 hastane oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle birinci basamak
sağlık kurumlarının tamamı araştırma kapsamına alınmışken ikinci ve üçüncü
basamak sağlık kuruluşlarının yarısı araştırma kapsamına alınmıştır. Bu kurumlardan
gerekli izinler doğrultusunda 2016 yılına ait döner sermaye ve gider bütçesi
rakamları temin edilmiş ve değerlendirilmiştir. Araştırmanın amacı doğrultusunda
alınan veriler tablolar halinde birbirleriyle karşılaştırılmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre işlem maliyetlerinin, personel giderlerinin ve
sermaye giderlerinin birinci basamak sağlık kurumlarında önemli ölçüde daha az,
ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarında dikkat çekecek düzeyde daha
yüksek olduğu saptanmıştır. Bulgulara göre hastanelerde işlem maliyetlerinin
ASM’lerin 57,18 katı, sermaye giderlerinin 29,8 katı, personel giderlerinin 22,08
katı fazla olduğu belirlenmiştir. Ancak araştırma kapsamında İzmir ilindeki tüm
hastanelerin giderleri ele alınabilmesi durumunda hastanelerde işlem maliyetlerinin
yaklaşık 115 kat, sermaye giderlerinin 60 kat, personel giderlerinin ise 44 kat fazla
olacağı sonucuna ulaşılabilir. Elde edilen veriler doğrultusunda söz konusu
maliyetler arasında bu denli önemli farkların olması, ikinci ve üçüncü basamak
sağlık kuruluşlarında katlanılan yüksek maliyetlerin azaltılması amacıyla bu
maliyetlerin daha düşük olduğu birinci basamak sağlık kurumlarına önem
verilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, birinci basamak sağlık kurumlarının nitelik ve nicelik
açısından güçlendirilmesi ile toplumsal faydanın artırılarak kaynakların daha etkin
ve verimli kullanılacağı ve bu yolla sağlık hizmeti alan bireylerin hastanelere olan
yoğun taleplerinin azaltılabileceği düşünülmektedir.