KANT’IN ANTİNOMİLERİ İLE GAZALİ’NİN ÜÇ MESELESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Kant’ın Antinomileri ile Gazali’nin Üç Meselesinin Karşılaştırılması
Bu yüksek lisans çalışmasında, rasyonalist metafiziğe yönelik iki eleştiri
mukayese ve tahlil edilmektedir. Bunlardan ilki, modern Alman filozof Immanuel
Kant’a aittir ve o, Aydınlanma çağında, rasyonalist metafiziği eleştirmiştir. Bunlardan
ikincisi,Ortaçağda yaşamış Müslüman bir filozof olan Gazâlî’ye aittir ve o da, akılcı
metafiziği eleştirmiştir. Her iki düşünürün epistemolojik yaklaşımları rasyonalizme
dayanan metafiziğin reddi bağlamında birbirleriyle örtüşmektedirler. Bu bağlamda
Kant dört antinomiden söz etmekte ve bunlardan üçü, Gazâlî’nin üç meselesiyle
benzeşmektedir. Her iki düşünür de salt akla dayalı bilginin bazı temel önermelerde
çatışkılara düşeceğini kabul etmektedirler. Kant’ın transandantal diyalektik yöntemini
kullanmasına koşut Gazâlî de delillerin denkliği (tekâfüü’l-edille) yöntemini
kullanmaktadır. Evrenin başlangıcı ve sınırı, nedensellik ve Zorunlu Varlık
meselelerinde iki düşünür, salt aklın çelişkiye düşmeden bir çözüm üretemeyeceğini
kabul etmektedirler. Kavramlar ile düşünen salt aklın sınırlarını tartışmak ve ona
dayanan metafiziği reddetmek bakımından iki filozofun yaklaşımları şaşırtıcı bir uyum
içerisindedir. Sözcük ve terminolojideki farklılıklar ile tarihsel ve geleneksel
farklılıklar dışında Kant ve Gazâlî’nin benzer argümanlar ile benzer neticelere ulaşmış
olmaları, bu çalışmanın amacını ve kapsamını belirlemektedir.